De vrijheid en het spel der kinderen

Fotograaf: Nel Wilkes

Kunstwerk van de maand: Juli 2022

Hvaldemar(Wally) Elenbaas

1912

Fotograaf, graficus, beeldhouwer, schilder

Bronnen

Documentatie uit het archief van Museum Maassluis
Documentatie uit het archief van Centrum Beeldende Kunst/ Artotheek Rotterdam
Elenbaas maakt kunst als de tijd even niet oplet, AD/ Rotterdams Dagblad, 28-10-2006
Monumentaal mozaïek wordt met sloop bedreigd, AD/ Waterweg, 22-09-2007
Kunstwerk Elenbaas wordt niet gesloopt, Maassluise Courant – De Schakel, 25-07-2008
Kunstwerk Elenbaas verplaatst, Maassluise Courant – De Schakel, 27-11-2008
www.wallyelenbaas.nl
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wally_Elenbaas

Het is een mozaïek in blauwe en bruinige tegels ingelegd in een geelstenen wand, 4 meter breed en 6 meter hoog. Sinds 2008 staat het aan de Westlandseweg, tegen een roodstenen zijmuur van De Vloot. Maar het begon zijn leven in 1956 in de voorgevel van de Prins Bernhardschool aan de Mgr. Bekkerslaan in Sluispolder-Oost. Wally maakte het daar in opdracht bij de bouw van de school.

Toen het gebouw gesloopt zou worden realiseerden de Culturele Raad en de Historische Vereniging zich dat met de gevel ook het kunstwerk verloren zou gaan. Zij drongen bij de gemeente aan op behoud daarvan. Bij onderzoek naar de kunstzinnige waarde kwam naar voren dat Maassluis een typerende ‘Elenbaas’ rijk was, van een van de topkunstenaars van de naoorlogse monumentale kunst. Meenemen en herplaatsen zou echter voor de stad te kostbaar zijn. Woningbouwcorporatie Maasdelta schoot te hulp met geld en een nieuwe locatie. Een gespecialiseerd bedrijf zaagde het geveldeel met het kunstwerk uit en in een stalen frame werd het ’s morgens in alle vroegte op een dieplader rechtopstaand van Oost naar West gereden. Vanwege verkeerslichten, lantarenpalen en bomen ging het via een grote omweg over de Koepaardbrug en soms tegen de rijrichting in. Maar het ging perfect: onze ‘Elenbaas’ bleef behouden.

Wally had een veelbewogen leven. Als kunstenaar en als mens. Hij was – met enkele korte tussenpozen – zijn leven lang Rotterdammert. Na de ULO begon hij in 1930 aan een kantoorbaan. Hij verdiende goed. Veel van zijn geld gaf hij uit aan literatuur. Hij was ook heel geïnteresseerd in architectuur. Hij was erg maatschappelijk betrokken, werd lid van de communistische jeugdbond. Hier kwam hij in contact met de fotografie. Wally leerde zichzelf het fotograferen, zoals hij later ook zijn andere kunstambachten autodidactisch onder de knie zou krijgen. Door de crisis werkloos geworden werkte hij zich op tot beroepsfotograaf. Hij pakte elke foto- en kunstopdracht aan. ‘Doen wat je handen vinden’ was zijn motto. Zo is hij bekend geworden als veelzijdig, ambachtelijk kunstenaar.

Wally’s vrouw Esther was Joods en moest in WO II onderduiken. In die periode leidde Wally een zwervend bestaan. Hij schilderde in die tijd sombere, verlaten landschappen. Hij zat ook enige tijd gevangen in Kamp Amersfoort vanwege illegale activiteiten. Met valse papieren wist hij het kamp te verlaten. In de hongerwinter van 1944 vond Wally een huis in Rotterdam, op Katendrecht. Dat was een veilige plek voor Esther omdat Katendrecht voor Duitse soldaten een min of meer verboden gebied was. Zij zouden er hun verdere leven blijven wonen.

Na de oorlog deed Wally vooral grafisch werk. Schilderen, tekenen, reclamewerk, drukwerk, boekillustraties. Hij bekwaamde zich in de lithografie. In 1950 maakte hij grote wandschilderingen voor de manifestatie Ahoy in Rotterdam. Daarna ging het hard. Hij kreeg uit binnen- en buitenland monumentale kunstopdrachten in uiteenlopende technieken en won internationale prijzen. Zijn litho’s hangen in beroemde musea. Ook het Museum Maassluis heeft tientallen grafische werken van hem.

Ons Maassluise mozaïek was in 1956 voor Wally geen concrete opdracht. ‘Ze wilden een versiering op de gevel,’ herinnert hij zich. Hij koos voor een vrij realistisch beeld. ‘Toen ik 20 was begon de abstracte kunst maar ik heb altijd geprobeerd het een verhaal te geven.’ Wally noemde het mozaïek ‘De vrijheid en het spel der kinderen’ en het stelt volgens hemzelf het samenleven voor. ‘Bomen en mensen horen bij elkaar. Mens en natuur moeten samenleven en dat tussen hemel en zee.’ De hemel zien wij terug als beschermende koepel bovenaan het kunstwerk. Onderaan is de zee verbeeld met een boot. Dat is niet zo gek voor iemand die op Katendrecht woont, op dat schiereiland ingeklemd tussen Rijn- en Maashaven. In de tijd van Wally lagen daar tientallen schepen aan de kades en aan de boeien middenin de havens en op de rivier. Wally heeft vaak boten in zijn kunst verwerkt. Was dat ook niet beeldend voor de vrijheid waar hij zo aan hing?

28-04-2022
Jacques Visker, HVM

Wat vindt een willekeurige Maassluizer ervan?

-Het kunstwerk ‘De vrijheid en het spel der kinderen’ vind ik door de eenvoud in kleuren krachtig in wat het wil overbrengen. De duidelijk waarneembare vogels geven met de beweeglijkheid van de kinderhanden een vrolijke sfeer aan het kunstwerk. Ik ervaar het dan ook als luchtig! Ook al is het materiaal baksteen, het oogt als een schilderij waarvan de sfeer juist door de gekozen plaats op de gevel extra tot haar recht komt. Interessant is ook de spanning die de lijnen in het werk teweegbrengen. Er is duidelijk sprake van inkadering, maar ook horizontale en verticale lijnen domineren. Het blijft daardoor leuk om naar te kijken. En …, ik kan in de figuren ook heerlijk fantaseren. Als ik uit zou spreken wat ik zie, zie jij mogelijk heel wat anders. Zo geniet ik ervan als kunst uitnodigt tot gesprek!
André Bruijn

-Echt een jaren vijftig/zestig uiting. Het geeft goed een tijdgeest weer uit die tijd. Fijn dat het behouden is na afbraak van de school.
Chris Zweers

-Een kunstwerk waar je eigenlijk niet omheen kunt. Ik heb er eerlijk gezegd nooit spelende kinderen in gezien. Eerder mensen die iets aan het aanbidden zijn. Verder krijg ik geen bepaald gevoel bij dit kunstwerk.
Janneke Noordermeer

Wat vindt een collega-kunstenaar uit Maassluis ervan?

-Ik ken het van vroeger toen het aan de gevel van een basisschool zat. De afbeeldingen doen mij denken aan het glas in lood van kerken. Mooi dat het behouden is.
Willy Minderhoud

Een prachtig mozaïek van de kunstenaar Elenbaas. Elenbaas is een graficus die vaak met vlakken en eenvoudige vormen werkte, geen gepriegel met details. Dat zie je in dit werk terug. Door de techniek van het kunstwerk (bakstenen en gekleurde tegeltjes) is de kunstenaar beperkt in zijn mogelijkheden, immers de vormen van de tegels moeten uit rechthoekige vlakken worden opgebouwd. Dat gegeven heeft Elenbaas optimaal gebruikt. De figuren, (mensen, dier, boom boot en wolken zijn eenvoudig weergegeven en hij heeft de rechthoekige tegels ook gebruikt om de richting van de vormen te accentueren en te versterken. Boven (wolk?) en onder (aarde, boot?) zijn de vlakken een afbakening.

Daartussen zie je een man, vrouw, vogel en boom. In de handen, boom en de lucht zijn vogels. Een teken van vrijheid. De kleuren van de tegels zijn prachtig, een hele mooie en sterke kleur blauw en mooi roze.

Een prachtig beeld op een schitterende plek, waar iedereen van kan genieten (ook ’s avonds).

Fantastisch dat dit kunstwerk behouden is gebleven toen de school werd gesloopt.
Friedie Kloen

Dit wandmozaïek ken ik toevallig nog van de Prins Bernhardschool.
Het is een mooi mozaïek met een boom, vogel, kinderen en een boot.
Het geheel doet vrolijk aan, de naam past ook goed bij het mozaïek. Goed dat het na de sloop van de school bewaard is en een nieuwe plek gevonden heeft. De omlijsting vind ik persoonlijk niet super, maar beter zo dan gesloopt.
Henk v d Hoek