Bronnen
Stolpersteine Maassluis, lesbrief, Gertjan N. van de Velden, HVM, ISBN 978 90 9028325 8
Wandelen door Maassluis ’40-’45, Gertjan N. van de Velden, ISBN 978 90 817804 1 4
Joods leven in Maassluis 1688-1942, L.M. v.d. Hoeven en E.M. Bánki, ISBN 90-803236-2-4
Herinneringsbord aan de gevel van Markt 1, Maassluis
www.gunterdemnig.de
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gunter_Demnig
https://nl.wikipedia.org/wiki/Stolpersteine
Gunter Demnig studeerde kunsteducatie en industrieel design. Hij begon daarna als schilder, maar al snel besloot hij dat hij met zijn kunst stempels wilde drukken, statements maken, als tekens aan de wand. Zijn eerste statement maakte hij op een garage in 1968. Het was een Amerikaanse vlag. Niet heel bijzonder, behalve dan dat hij in plaats van de sterren doodskoppen tekende. Dit leverde hem drie uur ‘brommen’ op, maar zijn doel was bereikt. Hij had de aandacht getrokken … Hij studeerde daarna nog vrije kunst en planning en organisatie van kunstwerkrenovatie.
In zijn verdere carrière geeft Gunter sindsdien op allerlei manieren vorm aan wat je het best getuigende kunst kunt noemen. Veruit het bekendst werd hij met zijn project Stolpersteine, ‘struikelstenen’, waaraan hij sinds 1992 werkt.
Iedereen kent ze wel. Betonnen steentjes van 10 x 10 cm met op de kop een messing plaatje. Daarin staat op elk steentje de naam, geboortedatum, deportatiedatum en de plaats en datum van overlijden van iemand gestanst. Iemand die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven werd. Het steentje ligt in de stoep voor het huis waar die vrouw, die man of dat kind voor ’t laatst in vrijheid woonde.
In Maassluis liggen vijf steentjes, drie bij Markt 1 en twee bij Noordvliet 69. Zij herinneren ons aan de twee Joodse families die in oktober 1942 uit Maassluis werden weggevoerd: de familie Van Gelderen en het echtpaar Coltof. Gunter Demnig heeft de steentjes zelf gelegd, op 31 oktober 2014. Want dat had hij zich voorgenomen: de eerste Stolperstein die in een gemeente wordt geplaatst wil ik zelf neerleggen, zolang ik kan.
In december 2019 legde Gunter de 75.000ste steen, in het Zuid-Duitse Memmingen. Die struikelstenen liggen door heel Europa, in alle landen waar de Duitse bezetter mensen uit hun huizen haalde en naar vernietigingskampen bracht. Al die stenen samen vormen een gigantisch monument. Een herinnering en een getuigenis.
In 1992 was het 50 jaar geleden dat het Duitse bevel kwam tot deportatie van duizend Roma en Sinti. Ter herinnering daaraan plaatste Gunter voor het stadhuis van Keulen een steen met daarop een messing plaatje met de eerste regels van dit bevel. In 1995 plaatste hij in Keulen de eerste Stolpersteine, toen nog zonder toestemming van de autoriteiten. Daarmee begon hij zijn project. Lange tijd maakte Gunter de stenen zelf, maar het project ontwikkelde zich zo stormachtig dat sinds 2005 een bevriende beeldhouwer voor hem de stenen maakt.
Sinds 2015 wordt het project georganiseerd door de stichting Spuren – Gunter Demnig. Deze zal het project voortzetten als Gunter Demnig daartoe zelf niet meer in staat zal zijn.
In Nederland worden sinds november 2007 Stolpersteine geplaatst. Daarnaast legt Gunter af en toe ook Stolperdrempels van 100 x 10 cm, die hele slachtoffergroepen herdenken. In Groningen ligt een Stolperdrempel voor alle omgekomen leden van een hele Joodse familie.
Niet overal worden Stolpersteine van Demnig geplaatst. Sommige gemeentes plaatsen eigen soorten gedenkstenen. In Nederland in meer dan tien gemeentes. Gunter beschouwt deze als plagiaat.
Wil Gunter ons echt over de steen laten struikelen? Dat niet. ‘Om de steen te kunnen lezen moet je voor het slachtoffer buigen’, zegt hij en hij herhaalt graag wat een scholier tegen hem zei: ‘Je valt niet over de Stolperstein, je struikelt met je hoofd en je hart.’
18 maart 2022,
Jacques Visker, HVM
